Rabu, 13 Februari 2019

Kakawin Bharata Yuddha bait 12 - 13 wirama jagaddhita Pasalin 1













































































1. Kakawin Bharata Yuddha bait 12

Kapua salengenging gaja wahya ri tan padurulur ira nararya pandawa.
Onyang campaka manglugas kusuma paksa malabuha jurang nikang parung.
Lampus tanjung ika ngenes layata gantungani panawanging jaring-jaring.
Tan patma abra mara kusa anangisi layuaning asana manut wyarking banyu.

Sami kahanan sedih keasrian jagat astinane riantuk tan sareng ida sang pandawa.
Wenten wit cempaka ngahasang sekar, mamanah jaga nyeburin grembengannya ipangkung.
Nglalu pati sekar tanjung nyane lunga nyilib , nuli ngantung dewek ring kabang kakawane.
Tan pajiwa itambulilingan mapulisahan mangelingin isekar angsana layu manuut ombakan toya.

2. Kakawin Bharata Yuddha bait 13


Mangka nyasani pancurannya pada soka ri taya nira  Sang Dananjaya.
Hyangnya lukma gegeh mulat kapenetan ring kapatini lumut nikang watu.
Sangsarang karaca kecap mulati mandaga nika ri pipinya tan padon.
Karesres nisusuhnya mati manulad tiwa tiwa nimuka arjuneng sila.

Sapunika taler pyasan pancurannyane sami sedih, riantuk tan sareng ida sang arjuna.
bedogolnyane nguntul bengong blegbegan ngantenang indik padem lumut ipun ibatu.
Kasangsaran ibuwitbuwit cepakcepik, ngantenang pupurnyane ring pipin ipun tan paguna.
Ngresresin pici-pici nyane padem, nilad pahilen atiwatiwa ring ajeng sang arjuna sane kapatra ring batune.

Selasa, 12 Februari 2019

Kakawin Bharata Yuddha bait 10 - 11 wirama jagaddhita Pasalin 1























  1. Kakawin Bharata Yuddha bait 10

Puncak puncak igopuranya aturang adanga ri sira munggwa ring henu.
Kadi agya ri teka janardana panembayi patapan ika ngawe katon.
Warna anembaha pang nikang bujaga puspa mageyu anu mimba kanginan.
Saksat laksmya nikang puri kuru matakwana ri milu nararya pandawa.

Pucak-pucak gelung korinnyane sakadi nyantos karawuhan ida magenah ring tepin margine.
Sakadi ngaturin mangda nglisang rawuh ida sang kresna, pinih ajeng rahabnyane ulap-ulap pikanten.
Sakadi anak ngaturang bakti carang ipun i nagasari maoyodan maombakan tempuh angin.
Waluya mustikan puri astinane jaga mataken ring sareng tan sarenge ida sang pandawa.

2. Kakawin Bharata Yuddha bait 11



Ndan bagnan ira pandu putra ri wirata tekapi nararya Kesawa.
Yekan soka langa nikang awan kunda anangisasekel cucur nika.
Mangka jring malume dawuh pudaki pandan ika makilusu haneng batu.
Eh eh sabda nikang walik tadah asih pada manangisi pang nikang tahen.

Sakewanten lacur katinggal ida sang pandawa ring puri Wirata antuk ida sang kresna.
Punika awinan nya sedih keasrian margine, mulisah ngeling ngasih asih paksi tadah asih nyane sane muani.
Sapunika taler ipadang ganinyjring lompor, ulung pudak pandan nyane mapulisahan ring batune.
Engkik-engkik swaran ikekelik miwah itadah asih sami ngeling ring carang tarune.

Senin, 11 Februari 2019

Kakawin Bharata Yuddha bait 8 - 9 wirama jagaddhita Pasalin 1

  1. Kakawin Bharata Yuddha bait 8











































Nguni kala Nararya Kresna pinaka srayan ira nara natha pandawa.
Sinwikara kinon lumakwa datengeng kurupati mangaran Suyodana.
Tan lon donanira malakwa rikapalihanipura nararya pandawa.
Yapwan pasraha tuta rakwa yadi tan pasunga karananing prang adbutha.

Sane rihin sadaweg Ida sang prabu Kresna, pinaka kanti srayan ida sang prabu  pandawa.
Katunas icain katuran mangda mamargi, jaga rawuh ring ida sang prabu kuru sane mapesengan sang Suyodana.
Boya sewos tatujon idane wantah jaga nglungsur bagian purin ida sang prabu pandawa.
Yan pade kaserahang becik-becik reke masemeton, yan pade tan jaga kaserahang jaga ngawinang yuda ageng.

2. Kakawin Bharata Yuddha bait 9


Ndah mangkat sira sigra sangka ri wirata dinuluring anama Satyaki.
Enggal prapta tekap ni turangga ni rata nira pinda manglayang.
Kongang desa nikang gajah waya pura awukine mukaning hudan riwut.
Uruk warnan niwandiranya kadi soka makemul ipaninggaling priya.

Inggih , mamargi ida digelis saking puri Wirata, kahiring olih sang mapesengan Satyaki.
Digelis rawuh riantuk kesaktian kudan siyandanan idane nglayang ngindang.
Kacingak wawidangan jagat astinane, Sakewanten saru dwaning kakubkub antuk sabeh bales.
Acum warnin wit waringin nyane kadi anak sedih makakudung dwaning ketinggalan antuk kurenannyane.

Minggu, 10 Februari 2019

Kakawin Bharata Yuddha bait 6 - 7 wirama jagaddhita Pasalin 1


































  1. Kakawin Bharata Yuddha bait 6 a


Nahan don Mpu Sedah makirttya saka kala ri sanga kuda sudha candrama.
Sang saksad dari murti yan ketiga nitya maka palana kesaning musuh.
Sang luwir lek prati pada sukla pinalakwan ahuripi wijil nireng ripu.
Ring perang darppa pasu prabhu pamanira hyunika dungulaning parang muka.

Sapunika tetujon tityang Mpu Sedah ngiket Kakawin nemonin shaka warsa ; 1079.
Mungguing kasinahan diwasannyane nemonin sasih katiga, manggeh mungguing tenggeknyane asiki ring nemnem inggih punika papitu.
Indik wilangan bulannyane tanggal apisan, mungguing rahnyane tatiga ring nemnem inggih punika asiya.
Ring pangkepannyane ; pasah, paniron, pahing, sukra, indra, kasinahan wukun dungulan, sadaweg ngawit mangawi.

2. Kakawin Bharata Yuddha bait 7



Biakta camana pada pangkaja Bhatara Siwa mara ngumastawa sira.
Yogyan manggalaning miket prang ira pandawa maka laga koraweswara.
Ndan duran kawasa alib kadi sereh pamahugi mahapu susuh geseng.
Manggeh tan sedepanya ring waja tuhun palarena  mangunang rsinghati.

Janten pacang mabresih ring tunjung cokor Ida Bhatara Siwa, indik tityang mangastawa Ida.
Patut pisan pucukang sajeroning tityang ngiket payudan ida sang pandawa matemu yuda ring ida prabhu korawa.
Sakewanten mangdoh pacang kasidan tan manut indik, waluya sedah pakirim mapamor antuk pici-pici puwun.
Janten tan wenten becik rasan ipun ring untu, yadyastun sapunika mogi prasida ngwangun pakayunan ida dane kadudut.

Rabu, 06 Februari 2019

Kakawin Bharata Yuddha bait 5 - 6 wirama jagaddhita Pasalin 1
































  1. Kakawin Bharata Yuddha bait 5


Sampun mangkana suksma reh nira Bhatara telas sira mawe anugraha.
Tan dwanut samusuh nareswara pada pranata tekarihe mabupati.
Enak tan delireng sa rat maling aweh layatawedi ri sakti sang prabu.
Ang ing tan wedi sabsabing wang ahajeng teka sumilib itambwanging wulan.

Sampun sapunika musna dwaning ida maraga Hyang, sapupute ida micayang wara nugraha.
Tan dumade ngayuh sameseh ida sang prabu, sami ngandap kasor rawuh tangkil ring ida sang prabu lewihing nata.
Becik tur degdeg panyenengan ida ring jagate, tan wenten maling, ipun malaradan ajerih ring kesaktian ida sang prabu.
Sakewanten sane nenten ajerih punika sang nyolong anak istri ayu, rawuh manyilib rikala galang sasih.

2. Kakawin Bharata Yuddha bait 6a


Nahan don Mpu Sedah makirttya saka kala ri sanga kuda sudha candrama.
Sang saksad ari murtti yan katiga nitya makapalana kesaning musuh.
Sang luwir lek prati pada sukla pinalakwan ahuripi wijil nireng ripu.
Ring prang darppa pasu prabhu pamanira hyun ika dungulaning parang muka.

Sapunika tetujon tityang Mpu Sedah ngiket Kakawin ring saka warsane puniki, pacang katur ring ida sang mapalinggihan kuda putih purnama sada.
Sang waluya paragayan surya ri kala sasih ketiga, sane tan maren makakepuh antuk rambut ipun i satru.
Sang waluya bulan rikala tanggal apisan, sane katunasin urip rikala pawedal idane olih i satru.
Ring yuda rames Sanghyang pasupati waluyannya ida, mapakarsa ring puceh ipune i meseh.

Selasa, 05 Februari 2019

Kakawin Bharata Yuddha bait 3 - 4 wirama jagaddhita Pasalin 1





























1. Kakawin Bharata Yuddha bait 3

Ngka rakwan tumurun Bhatara giri natha lawan amara sangga len resi.
Yatna sri pamasa mamursita mangarga ri sira sahacita nirmala.
Yekan tusta manah Bhatara mawuwus aji Jayabhaya aywa sangsaya.
Tatan kroda ket aku yakpara suka sunga wara karanan ta digjaya.

Duk punika tedun reko Ida Sanghyang Siwa kahiring antuk dewane sami maka miwah watek resi.
Siksa pisan ida sang prabu mangastawa ngaturang wajik cokor ring ida, maduluran pakayunan hening tanpa leteh.
Punika awinannya ledang pisan pakayunan Ida Bhatara nuli ngandika ; cening agung Jayabhaya sampunang sumendeha.
Tusing pisan melarapan bendu mawanan bapa rawuh, sangkaning ledang jaga micayang wara nugraha ane ngawinang cening molih ring jagate sami.

2. Kakawin Bharata Yuddha bait 4


Tanggap tosen anugrahangkwa ri wekangku Jayabhaya rengen iking praja.
Swastyastu prabhu cakra wartyya kita ri sabuwana jaya satru ring meseh.
Tekwan langgenga satmakanaku lawan kita tulusa Bhatara ning jagat.
Nahan sabda nira tereh telas inastwaken ira resi sangga ring langit.

Durusang tampi paswecan bapane tekening cening agung Jayabhaya pyanak bapa, patut limbakang ring jagate.
Mogi Rahajeng cening dados agung nyakra werti ring jagate, tur prasida ngasorang meseh.
Semaliha mogi langgeng pasikian jiwan bapane tekening cening, mogi nerus dados ratun jagat.
Sapunika pengandikan Ida teges, tur sampun kepatutang antuk ida para resi ne sami ring ambarane.



Senin, 04 Februari 2019

Kakawin Bharata Yuddha bait 1 - 2 wirama jagaddhita Pasalin 1









































  1. Kakawin Bharata Yuddha bait 1 



Sang sura mriha yadnya ring smara mahyun hilanganikang parang muka.
Lila kembangura sekar taji nikesaning ari pejahing rananggana.
Urnaning ratu mati wija nira kunda nira negaraning musuh geseng.
Shahitya uti tendasing ripu kapeka nirata nika susrameng laga.

Ida sang purusa misadya nangun yadnya ring payudan, mapikayun ring telasnya imeseh.
Ledang masekar ura antuk sekar ganjira sane wenten ring rambut satrune sane seda ring payudan.
Cudhamanik pararatune sane seda pinaka wijan idane, mungguing pakundayan idane punika jagat mesehe sane puun.
Tan maren macaru antuk punggalan meseh sane kapunggal ring kretannyane, dahat purusa ring payudan.

2. Kakawin Bharata Yuddha bait 2


Ndah samangkana kastawan nira tekeng tribhuwana winuwus jayeng rana.
Kapwa shabda bhatara natha samusuh nira tekapi huwusnya kagraha.
Ngka lumra  tineher ta paduka Bhatara jayabhaya panenggahing sarat.
Manggeh sampun inastwaken sujana len dwija wara resi sewa sogata.

Inggih, dwaning sapunika kasumbung rauh ring jagat tigane kabawos molihing yuda.
Sami mawosang dewa agung sekancan meseh idane, riantukan sampun puput kakasorang.
Kala punika kaloktah raris kapesengin Sri paduka Bhatara Jayabhaya, sapunika kabawos antuk jagate.
Tur pastika sampun kapatutang antuk para sujana, miwah antuk Pranda agung, rauhing para resi Siwa buddha.


Sabtu, 02 Februari 2019

Kisruh penyelesaian Kakawin Bharata Yuddha pada saat bertahta Prabu Jayabhaya, Kerajaan Kediri














































Sekilas tentang Kakawin atau sekar agung;

Kakawin merupakan nyanyian suci yang disakralkan oleh umat hindu. Kakawin berasal dari bahasa jawa kuno yang oleh umat hindu merupakan sebuah kitab. Kakawin seperti sebuah puisi yang terdiri dari empat baris. Kakawin berasal dari kata dasar kawi yang artinya karang atau ripta ( bahasa bali ) mendapatkan awalan ka dan akhiran an. Kakawin terdiri dari empat palet atau baris ;

  1. Pangawit ( baris pertama ).
  2. Panampih ( baris kedua ).
  3. Pangumbang ( baris ketiga )
  4. Pamada atau pamalet ( baris keempat )
Kakawin terikat dengan guru laghu atau panjang pendeknya setiap vokal yang harus dinyanyikan. Seperti contoh berikut :


Kakawin terikat dengan guru laghu atau wirama, yang artinya dimana lagu harus dinyanyikan panjang dan mana yang dinyanyikan pendek. Seperti contoh diatas disebut wirama jagaddhita, tanda - harus dinyanyikan panjang dan tanda 0 harus dinyanyikan pendek.

Kakawin Bharata Yuddha merupakan sebuah kakawian atau karangan dengan cerita kolosal. Kakawin dikarang oleh seorang maha guru besar pada jaman raja Jayabhaya di kerajaan Kediri yaitu Empu Sedah dan karena sesuatu masalah di kerajaan akhirnya dilimpahkan berikutnya kepada Empu Panuluh untuk menyelesaikan karangan tersebut. Seperti dalam Kakawin Bharata Yuddha bait terakhir ini ada disebutkan sebagai berikut:

Nhanten tan prihawak hulun rumaca nang carita hana wuruk nareswara.
Kyating rhat Mpu Sedah wang uttama sira ngiketi arepani nditeng langha.
Nduk Senepati nhata shalya yatika suruhanak iku koluging rasa.
Ang heman ri manis nikirti kawirajya sinahaja nike pupuk pahit.

Yang artinya;
Bukanlah saya pribadi yang mengarang Kakawin ini, ada seorang Bujangga dari beliau Sang Raja.
Terkenal di jagat raya ini beliau Empu Sedah yang Maha Utama, beliau yang menyelesaikan karangan tersebut di depan, tak ada yang menandingi di dunia ini.
Pada saat Senopati dari raja Prabu Salya, saat itu saya merasa kikuk karena belum tahu untuk melanjutkan Kakawin tersebut  ( kata Empu Panuluh ).
Sayang sekali keMahakuasaan beliau Sang Kawiswara, diisi dengan hal yang kurang baik.